De Polyvagaal Theorie: Een Reis Op de Trap van Je Zenuwstelsel
Stel je een trap voor. Deze trap loopt van de kelder naar een zonnige woonkamer, met ergens halverwege een verdieping vol actie en beweging. Dit is geen gewone trap, maar de trap van je zenuwstelsel – een handig hulpmiddel om te begrijpen hoe je lichaam en geest omgaan met stress en veiligheid. Deze metafoor brengt de Polyvagaal Theorie tot leven, een prachtig model ontwikkeld door Dr. Stephen Porges.
De bovenverdieping: De zonnige woonkamer (Ventrale Vagale Toestand)
Bovenaan de trap bevindt zich de ventrale vagale toestand, het deel van je zenuwstelsel dat je ervaart wanneer je je veilig, verbonden en kalm voelt. Hier schijnt het zonlicht door grote ramen, staan er comfortabele banken, en is er ruimte voor gezelligheid.
Kenmerken:
- Je voelt je sociaal en verbonden. Je ervaart flow, speelsheid en nieuwsgierigheid.
- Je kunt helder nadenken en uitdagingen met vertrouwen aangaan.
- Je lichaam is ontspannen, je ademhaling diep en rustig.
De drukke tussenverdieping (Sympathische Toestand)
Halverwege de trap ligt een verdieping vol actie. Hier bevindt zich de sympathische toestand, die wordt geactiveerd wanneer je een bedreiging voelt en je lichaam in de vecht- of vluchtreactie schiet. Denk aan een kamer vol energie, lawaai en beweging.
Kenmerken:
- Je voelt je gespannen, alert en geactiveerd.
- Je hartslag versnelt, en je ademhaling wordt oppervlakkiger.
- Je bent klaar om te rennen, de situatie op te lossen, te beheersen of te vechten.
De donkere kelder (Dorsale Vagale Toestand)
Beneden aan de trap is de kelder: donker, stil, en een beetje benauwend. Dit is de dorsale vagale toestand, die optreedt wanneer je je overweldigd voelt en je zenuwstelsel de “bevriesmodus” inschakelt. Dit is de plek waar je je terugtrekt wanneer alles te veel wordt.
Kenmerken:
- Je voelt je moe, afgestompt of losgekoppeld van de wereld.
- Je lichaam voelt zwaar, je ademhaling traag.
- Er is een gevoel van hopeloosheid of verlamming.
De Trap Op en Af: Flexibiliteit is de Sleutel
Het leven is een constante beweging op deze trap. Soms verblijf je ontspannen rond in de zonnige woonkamer, op andere momenten ren je halsoverkop naar beneden naar de tussenverdieping, of glijd je zelfs af naar de kelder. Deze beweging is normaal – het laat zien dat je zenuwstelsel flexibel is en reageert op je omgeving.
Het probleem ontstaat wanneer je vast komt te zitten op een van de verdiepingen:
- Altijd in de woonkamer Het kan zijn dat je stress ontkend of vermijdt.
- Constant op de tussenverdieping? Chronische stress houdt je in een constante staat van alertheid en activiteit wat jouw lichaam uitput.
- Langdurig in de kelder? Wanneer je langdurig in de kelder verblijft ervaar je hopeloosheid, depressie en chronische lichamelijke klachten. Het kan moeilijk zijn zelf weer uit de bevriezingsmodus te komen, omdat er sprake is van een traumareactie.
Hoe Klim Je Weer Omhoog?
Als je langere tijd op een verdieping verblijft, dan is het belangrijk dat je op onderzoek gaat naar de reden daarvan. Welk oud zeer houd je nu op die verdieping en tegen welk gevaar probeert jouw zenuwstelsel je te beschermen?
Om jezelf te verzorgen en reguleren kun je de volgende oefeningen doen:
- Ademhalingsoefeningen: Diepe, langzame ademhalingen helpen je om te kalmeren en je ventrale vagale systeem te activeren. Er zijn verschillende soorten ademhalingsoefeningen die je hierbij kunnen helpen. Bijvoorbeeld de 4-7-8 ademhaling, waarbij je vier tellen inademt, 7 tellen vasthoudt en 8 tellen lang uitademt.
- Beweging: Fysieke activiteit kan je helpen om van de kelder naar de actie van de tussenverdieping te komen en uiteindelijk naar de woonkamer. Houdt hierbij de beweging vriendelijk, denk aan wandelen of een milde work-out.
- Sociale verbinding: Praat met een vriend(in), lach, of zoek een veilige connectie zoals een coach of therapeut. Sociale interactie is een krachtig hulpmiddel.
- Zintuiglijke regulatie: Denk aan warme dekens, rustgevende muziek of geuren die je fijn vindt – dit helpt je lichaam om zich veiliger en geborgen te voelen.
Conclusie: Je Trap, Je Reis
De trap van je zenuwstelsel is geen statische plek, maar een dynamische reis die je elke dag maakt. Wanneer je langere periodes in de vecht/vlucht of bevriezingsmodus zit, heeft dit een grote invloed op je geest, ziel en lichaam. Om hierin verandering te ervaren is het helpend om bewustzijn te krijgen op je triggers en gedrag, zodat je weer vrijer over de trappen kunt bewegen en de Ventrale Vagale toestand kunt gaan ervaren.
Lees hier meer over de overlap tussen IFS en de polyvagaal theorie